MKiDN o PBI i eKsiążkach
Ponieważ ostatnio na forum było głośno o PBI, a także o wypożyczaniu eKsiążek z bibliotek (lub eBibliotek), zdecydowałem się zwrócić do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z pytaniem o te kwestie. Byłem również ciekaw, czy Ministerstwo zdecyduje się na oficjalne wsparcie formatu ePUB (choćby poprzez publikację swoich dokumentów w tym przyjaznym dla eCzytników formacie), o biblioteki w kontekście digitalizacji informacji, VAT na eKsiążki w odniesieniu do książek papierowych, a także o niepokojące informacje o tym, że niektórzy wydawcy zdają się uważać, iż biblioteki powinny płacić za każde wypożyczenie książki przez czytelnika.
Odpowiedź Ministerstwa w pełnej formie publikuję poniżej:
W liście skierowanym do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego porusza Pan wiele problemów, związanych z szeroko rozumianą digitalizacją i tematyką książek elektronicznych. Stanowisko MKiDN w kwestii części nurtujących Pana wątpliwości można znaleźć w opublikowanym w sierpniu 2009 r. „Programie digitalizacji dóbr kultury oraz gromadzenia, przechowywania i udostępniania obiektów cyfrowych w Polsce 2009-2020”, wyznaczającym cele procesu digitalizacji oraz sposoby ich realizacji w perspektywie do 2020 roku, przygotowanym przez Zespoł ds. Digitalizacji przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Odpowiadając na postawione przez Pana pytania, pragniemy poinformować, że:
1. Polska Biblioteka Interntowa została przekazana w gestię Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowowego w lipcu 2008 roku, a opiekę nad nią przekazano Bibliotece Narodowej, która uruchomiła nie działający od wielu miesięcy serwer i rozpoczęła żmudny oraz czasochłonny proces poprawiania błędów, które – jak Pan słusznie zauważył – znajdują się w PBI. Trwają prace nad identyfikacją zdigitalizowanych dzieł oraz uzupełnianiem metadanych, jak również nad poprawą jakości prezentowanych tesktów. Poprawiona wersja PBI powinna zostać udostępniona publicznie do końca 2010 roku. Podkreślić należy, że PBI, mimo licznych niedociągnięć, cieszy się dużą popularnością wśród polskich użytkowników Internetu.
2. Prace nad digitalizacją publikacji książkowych oraz gazet i czasopism, które wchodzą w skład domeny publicznej trwają nieprzerwanie od 2004 roku. Obecnie digitalizacja jest prowadzona w ponad 50 polskich bibliotekach, a jej rezultaty są dostępne w kilkudziesięciu bibliotekach cyfrowych. Zasoby bibliotek cyfrowych szacunkowo oblicza się obecnie na ok. 380.000 jednostek bibliotecznych, z których część stanowią zasoby literatury pięknej. Liczba obiektów w bibliotekach cyfrowych sukcesynie rośnie (ca 44.000 w 2005 r., ca 270.000 w lipcu 2009 r.). Przewidywana jest kontynuacja tych działań, wspierana finansowo dzięki programowi „Zasoby cyfrowe“ Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, projektom międzynarodowym, prowadzonym głównie pod auspicjami projektu Europeana oraz funduszom strukturalnym.
3. Format ePUB jest stosunkowo nowy i cieszy się popularnością głównie w części środowiska wydawniczego, którego celem jest w pierwszym rzędzie udostępnianie publikacji w postaci elektronicznej. Biblioteki natomiast prowadzą działalność digitalizacyjną w dwóch podstawowych celach: archiwizacji w postaci cyfrowej dziedzictwa narodowego oraz udostępniania wersji cyfrowych w Internecie lub, zgodnie z art. 28 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, na terminalach komputerowych znajdujacych się na terenie bibliotek. Dlatego też biblioteki cyfrowe tworzą i udostępniają swoje zasoby w oparciu o międzynarodowe wytyczne organizacji bibliotekarskich, które zalecają digitalizację zbiorów bibliotecznych w formacie bezstratnym TIFF 6.0 (dla celów archwizacyjnych), a udostępnianie w formatach JPG oraz PDF. W Polsce ponadto popularny dla udostępniania zbiorów jest format DjVu. Ujednolicenie formatów stosowanych w bibliotekach cyfrowych umożliwia tworzenie międzynardowych portali udostępniających treści cyfrowe, takich jak Biblioteka Europejska czy Europeana. Nie wyklucza się w przyszłości konwersji zarchiwizowanych plików do innych formatów, w tym ePUB, działanie takie powinno jednak być przeprowadzone w oparciu o międzynarodowe zalecenia i uzgodnione przez światowe organizacje bibliotekarskie.
4. Rozwój bibliotek jest przedmiotem szczególnego zainteresowania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Za pośrednictwem podległego MKiDN Instytutu Książki realizowany jest Program „Biblioteka +”, którego beneficjentami są gminne biblioteki publiczne. Program obejmuje szkolenia bibliotekarzy oraz internetyzację bibliotek. Na obecnym etapie nie ma planów zbudowania ustandaryzowanej platformy do cyfrowego wypożyczania zasobów w bibliotekach publicznych, ponieważ wiąże się to z licznymi problemami natury prawnej, jak również ze względu na fakt, że biblioteki publiczne uczestniczą w działaniach digitalizacyjnych w stosunkowo niewielkim stopniu. Natomiast należy przyznać, że prowadzona stale internetyzacja bibliotek publicznych i szkolnych, szczególnie w mniejszych miastach i na wsi, przyczynia się do znacznego zwiększenia dostępu do kultury w postaci cyfrowej i wpływa na wzrost ilości odwiedzin w polskich bibliotekach cyfrowych. Ważnym elementem pejzażu bibliotek w Polsce jest istnienie kadry profesjonalnych bibliotekarzy, mających wysokie kompetencje w zakresie posługiwania się zasobami bibliotek cyfrowych.
5. Książki elektroniczne stanowią alternatywną postać książek tradycyjnych i ich rozwój oraz atrakcyjna cena mogą przyczyniać się do wzrostu czytelnictwa w Polsce. Z tego też względu wskazane jest, by miały jak najniższą stawkę VAT.
6. Wypożyczanie książek przez biblioteki jest usługą, która, zgodnie z art. 14 ustawy o bibliotekach z dnia 27 czerwca 1997 r. (Dz. U. 1997 r. Nr 85 poz. 539) jest ogólnie dostępna i bezpłatna. Dlatego też, w przypadku bibliotek, których organizatorami są ministrowie i kierownicy urzędów centralnych, jak również jednostki samorządu terytorialnego, czytelnicy nie mogą płacić za wypożyczanie książek. Zgodnie z cytowaną ustawą opłaty mogą być pobierane za wypożyczanie materiałów audiowizualnych oraz za wypożyczenia międzybiblioteczne. Podkreślić należy, że wysokość pobieranych opłat nie może przekroczyć kosztów wykonania usługi.
7. Udostępnianie zbiorów cyfrowych w Internecie jest regulowane Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. 2000 r. Nr 80 poz. 904), która stanowi, że publicznie rozpowszechniane bez żadnych ograniczeń mogą być utwory, do których wygasły autorskie prawa majątkowe. Ustalenie, czy mamy do czynienia z takim utworem jest jednak w wielu przypadkach utrudnione lub wręcz niemożliwe. Art. 28 Ustawy o prawie autorskim dopuszcza tzw. dozwolony użytek nieodpłatnego udostępniania przez biblioteki, archiwa i szkoły egzemplarzy utworów pozostających pod ochroną prawa autorskiego, ale tylko na terenie tych jednostek. Rozpowszechnianie przez bibliotekę, archiwum lub szkołę reprodukcji cyfrowej w Internecie nie jest już użytkiem dozwolonym w rozumieniu ustawy. Ogranicza to w znacznym stopniu możliwości udostępniania zbiorów cyfrowych w odniesieniu do prezentacji książek i innego typu dokumentów bibliotecznych opublikowanych w XX i XXI wieku, które są najbardziej poszukiwane przez czytelników, a dalsze ograniczanie może wpłynąć negatywnie na dostęp obywateli do zasobów kultury i nauki. Podkreślić należy, że ochrona prawno-autorska nie ogranicza możliwości instytucji kultury w zakresie digitalizacji obiektu i przechowywania jego reprodukcji cyfrowej.
Chciałbym z tego miejsca podziękować Ministerstwu, jak również i Bibliotece Narodowej (gdyż, jak zostałem poinformowany, z tą instytucją Ministerstwo kontaktowało się, by odpowiedzieć na moje zapytanie), za odpowiedź na poruszone przeze mnie kwestie.
Cieszę się niezmiernie, że Ministerstwo dostrzega i uznaje eKsiążki, nie czyniąc z nich wcale jedynie ciekawostki technicznej. Mam nadzieję, że opinia Ministerstwa, iż ważne jest, by eKsiążki miały jak najniższą stawkę VAT, nie pozostanie jedynie pustymi słowami, a Ministerstwo będzie aktywnie lobbować o przyznanie eBookom dokładnie tej samej stawki podatkowej, jaka obowiązuje książki papierowe, czyli 0%. Mam również nadzieję, że prace nad Polską Biblioteką Internetową, która kosztowała podatników sporo pieniędzy, będą już niedługo widoczne (bowiem obecnie stan niektórych tekstów jest zły). Żałuję, że jak na razie treści pozostaną w otwartym, acz niezbyt przyjaznym mniejszym eCzytnikom formacie - czyli PDFie - pozostaję jednak dobrej myśli, licząc na to, że w przyszłości ten stan ulegnie zmianie.
Jeżeli sami macie jakieś pytania do MKiDN - zachęcam do pisania samemu listów (również i tych elektronicznych - ja właśnie w takiej formie składałem zapytanie). Adres (w tym również adres e-mail do pani rzecznik Iwony Radziszewskiej) można znaleźć na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jak widać - nawet zapytania zwykłych obywateli nie pozostają bez odpowiedzi.